جای خالی ۶۰۰۰ اتوبوس در جاده‌ها

مدت‌هاست که عملکرد ضعیف ناوگان حمل و نقل مسافری جاده‌ای در پاسخگویی به مسافران، صدای آنها را در آورده و محل انتقاد بسیاری از کارشناسان و مسئولان این حوزه شده است.

کمبود اتوبوس در پایانه‌ها، کمبود بلیت در ایام و مناسبت‌های خاص، عدم تعادل میان عرضه و تقاضا، فرسودگی ناوگان اتوبوس و نا ایمن بودن این اتوبوس‌ها در جاده‌ها، ایجاد بازارهای سیاه فروش بلیت و... از جمله مسائلی است که بارها و بارها در رسانه‌های مختلف به اشکال مختلف به آن پرداخته شده و مباحث زیادی پیرامون آن شکل گرفته است؛ البته بعضا راهکارهایی هم ارائه شده اما راه به جایی نبرده است.

کمبود اتوبوس در پایانه‌های مسافری شاید در ایام و روزهای عادی سال که تقاضا برای سفر با اتوبوس زیاد نیست، به چشم نیاید اما این موضوع زمانی تبدیل به یک ابر چالش می‌شود که تقاضا بنا بر دلایلی چون تعطیلی، مناسبت و ایام خاص یا اتفاقات پیش‌بینی نشده افزایش یابد.

برای مثال چندین سال است که در ایام اربعین به دلیل افزایش تقاضا برای سفر زمینی به مرزهای شش گانه کشور کمبود اتوبوس بیش از پیش پر رنگ و زائران در تهیه بلیت مورد نیاز خود به مرزهای اربعینی دچار مشکل می شوند. اگرچه امسال بنابر گفته وزیر راه و شهرسازی، ناوگان حمل و نقل عمومی که در خدمت وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلف بودند احصا شدند و در ایام اربعین تعدادی از اتوبوس‌ها وزارت صمت و وزارت نفت نیز به ناوگان اضافه شد و همچنین سازمان راهداری نیز در روزهای پایانی طرح اربعین ناوگان اتوبوس برون شهری را به طور گسترده برای بازگرداندن زائران از مرزها بسیج کرد و از مسافران سایر مسیرهای درخواست کرد که از سایر شیوه‌های حمل‌ونقل برای سفرهای داخلی استفاده کنند و آن طور که به نظر می‌رسد امسال در جابه‌جایی زائران اربعین مشکلی پیش نیامد اما مساله مهم این است که به دلیل اعزام بخش زیادی از اتوبوس‌های کشور به مرزهای اربعینی، مسافران در سایر مسیرها در تهیه بلیت مورد نیاز خود با مشکلاتی مواجه شدند و عملا چند روزی بلیت برای مسیرهای غیر اربعینی وجود نداشت یا به سختی پیدا می‌شد!

جای خالی ۶۰۰۰ اتوبوس در پایانه‌های برون‌شهری

یا کمی عقب‌تر در جنگ ۱۲ روزه نیز مشکلات زیادی در پایانه‌ها اتفاق افتاد. کمبود اتوبوس و ترافیک جاده‌ها باعث شد که بلیت خریداری شده بسیاری از مسافران لغو شود، وجه پرداخت شده برخی مسافران در آن زمان به درستی بازگردانده نشود و به دلیل افزایش تقاضای پیش‌بینی نشده بازار سیاه بلیت اتوبوس نیز رخ داد؛ اگرچه نظارت‌ها در آن دوره نیز شدت یافت.

این افزایش تقاضا در ایام و مناسبت‌ها خاص نیز به چشم می‌خورد و تقریبا یکی از گله‌های همیشگی مسافران در این ایام این است که چرا نمی‌توانند با خیال راحت بلیت اتوبوس مورد نظر خود را تهیه کنند؟

اگرچه بنابر نظر کارشناسان، برای اتفاقات پیش‌بینی نشده‌ای مانند جنگ که تقاضا به یکباره افزایش زیادی پیدا می‌کند شاید برخی از این بی‌نظمی‌ها دور از انتظار نباشد اما سوال اینجاست که چرا این بی نظمی‌ها در اتفاقات پیش‌بینی شده و مناسبت‌ها که سال‌هاست تقاضای مشخصی دارد نیز نمایان می‌شود؟ مگر نه اینکه همواره یکی از شعار دولت‌ها افزایش سهم ناوگان حمل و نقل عمومی در سفرها و کاهش استفاده از خودروی شخصی و به تبع آن کاهش آلودگی هوا، مصرف سوخت و کاهش تصادفات جاده‌ای بوده است؟

اتوبوس در مقایسه با مدهای دیگری حمل و نقلی از جمله هواپیما و قطار مد ارزان‌تری به شمار می‌آید و همین ارزان بودن باعث شده که تقاضای بیشتری هم نسبت به سایر شقوق حمل و نقلی داشته باشد و سهم آن در جابه‌جایی مسافران نیز بیشتر باشد. سوال اینجاست که آیا تامین ناوگان ایمن و مناسب جاده‌ای نباید از اولویت‌های کاری دولت‌ها باشد؟ از طرفی آن‌طور که رییس سازمان راهداری کشور و رییس پلیس راهور فراجا چندین ماه قبل اعلام کردند بیش از ۶۵ تا ۷۰ درصد از ناوگان مسافری کشور از سن فرسودگی گذشته‌ و نیاز به نوسازی دارند.

براساس آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو، اتوبوس‌ها بالای ۱۵ سال در سن فرسودگی قرار دارند و این در حالی است که متوسط سن ناوگان اتوبوس بین شهری باید زیر ۱۰ سال باشد و در دنیا نیز میانگین سن ناوگان پنج سال است. به عبارت دیگر یعنی علاوه بر کمبود اتوبوس بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد اتوبوس‌های برون شهری فعال بیش از ۱۵ سال سن دارند و با وجود اینکه براساس قانون، سن فرسودگی را از سر گذرانده‌اند همچنان در شبکه فعالیت می‌کنند.

جای خالی ۶۰۰۰ اتوبوس در پایانه‌های برون‌شهری

فرسودگی و کمبود ناوگان به صورت توامان حالا تبدیل به چالشی بزرگ در صنعت حمل و نقل زمینی شده است؛ به طوری که وزیر راه وشهرسازی نیز از ابتدای سال چندین بار به ناترازی در ناوگان حمل و نقل عمومی بین شهری اشاره کرد و گفت که حداقل به ۶۰۰۰ دستگاه اتوبوس در این بخش نیاز است تا ناترازی‌ها برطرف شود و بتوانیم به مردم به درستی خدمات‌رسانی کنیم.

البته بنابر نظر برخی از مسئولان ۶۰۰۰ دستگاه نیاز حداقلی بوده و بیش از ۷۰۰۰ تا ۸۰۰۰ دستگاه برای رسیدن به شرایط ایده آل لازم است.

در حال حاضر نیز بنا بر ادعای رئیس هیات مدیره اتحادیه شرکت های تعاونی مسافربری کشور ۷۰۰۰ دستگاه اتوبوس فعال در شبکه داریم در حالی که حدود دو سال پیش تعداد اتوبوس های فعال در شبکه به ۱۶ هزار و ۵۰۰ دستگاه می‌رسید.

در حال حاضر نیز بنا بر ادعای رئیس هیات مدیره اتحادیه شرکت‌های تعاونی مسافربری کشوری۷۰۰۰ دستگاه اتوبوس فعال در شبکه داریم در حالی که حدود دو سال پیش تعداد اتوبوس‌های فعال در شبکه به ۱۶ هزار و ۵۰۰ دستگاه می رسید.حال سوالی دیگری که در اینجا مطرح می‌شود این است که که چرا با وجود نیاز مبرم به اتوبوس بین شهری واردات صورت نمی‌گیرد یا تولید داخل انجام نمی شود؟

رئیس هیات مدیره اتحادیه شرکت های تعاونی مسافربری کشور معتقد است تولید اتوبوس کم است. چون قیمت اتوبوس بالاست و خریداری ندارد شرکت های تمایلی به تولید ندارند.

وی می‌گوید که به دلیل افزایش هزینه‌ها، سفر در اولویت همه مردم نیست. از آن طرف به دلیل کمبود مسافر و دستوری بودن بلیت اتوبوس، بسیاری از اتوبوس ها از شبکه خارج شده‌اند.

معاون دفتر برنامه و بودجه سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای نیز می‌گوید متولی تولید ناوگان، وزارت صمت است که در حال حاضر توانایی تولید آن کمتر از تقاضای موجود است. سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای تقاضای ناوگان را به وزارت صمت اعلام و بیان کرده‌ است که باید در کدام بخش از انواع ناوگان عمومی بیشتر سرمایه‌گذاری شود.

معاون وزیر راه و شهرسازی نیز در خصوص واردات به بروکراسی پیچیده آن اشاره می‌کند.

وی در صحبت‌های پیشین خود عنوان کرده بود که واردات اتوبوس حدود ۱۸ مرحله یا اصطلاحا ۱۸ خان دارد. از وقتی که یک وارد کننده می‌خواهد ثبت سفارش انجام دهد در دفاتر مختلف در وزارت صمت و سپس در شرکت بهینه‌سازی بعد از آن در دفاتر دیگر وزارت صمت، معاونت صنایع، توسعه تجارت و سازمان گسترش باید مسیرهای مختلف را طی کند و هر کدام از این دفاتر یک فرآیند تعریف شده‌ای دارند. بعضی از این فرآیندها مهلت دارد. یعنی اگر در راس زمانی یک ماه یا دو ماه نتواند به مرحله بعد برود به خصوص در مسئله تخصیص ارز، دوباره این فرآیند به مرحله اول باز می‌گردد و این موضوع باعث شده که استقبال از واردات اتوبوس در این فرایند به شدت کاهش یابد.

معاون دفتر برنامه و بودجه سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای نیز پیش‌تر عنوان کرد که میزان تقاضای اتوبوس در کشور ترکیه و اتحادیه اروپا که فروشندگان اتوبوس به کشور ایران هستند نیز زیاد است و متقاضیان اتوبوس‌های جدید با ظرفیت بالا در نوبت هستند. بنابراین حتی اگر پول کافی هم داشته باشید باز هم خرید در دنیا با محدودیت‌هایی روبرو است.

با وجود هزینه‌های بالای تولید اتوبوس و کاهش تمایل به نوسازی، بروکراسی پیچیده واردات و عدم استقبال واردکنندگان و بالا بودن متقاضی خرید اتوبوس در دنیا و محدودیت های فروش اما خبر خوب این است که هیات وزیران در جلسه‌ ۱۹ مرداد ۱۴۰۴، به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و صنعت، معدن و تجارت و در راستای تسهیل تامین ناوگان حمل و نقل عمومی به‌ویژه جهت پشتیبانی مراسم اربعین حسینی، محدودیت سقف اعتباری جهت ثبت سفارش واردات ۲۰۰۰ دستگاه ناوگان مسافری کشور را برطرف کرده است.

در این زمینه مهدی قلی‌زاد - معاون دفتر حمل و نقل مسافر سازمان راهداری و حمل و نقل‌ جاده‌ای - در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص این مصوبه اظهار کرد: سال ۱۴۰۲ هیات دولت مصوبه‌ای تحت عنوان مصوبه اربعینی داد که در آن مجوز داده شده بود تا ۲۰۰۰ دستگاه اتوبوس با کارکرد صفر تا پنج سال به جهت جابه‌جایی زائران اربعین به سرعت وارد کشور و در اربعین همان سال استفاده شود.

وی افزود: اما به دلیل بروکراسی اداری در سال ۱۴۰۲ این مهم محقق نشد و در ۱۴۰۳ مصوبه مجددا ابلاغ شد. در آن سال قسمتی از مشکلات حل شد و برخی از شرکت‌ها توانستند ثبت سفارش واردات اتوبوس انجام دهند ولی محدودیت‌های زیادی که در ثبت سفارش و تامین ارز وجود داشت اجازه داده نشد بیش از ۲۰۰ دستگاه از این محل ثبت سفارش انجام شود.

قلی‌زاد تصریح کرد: در سال ۱۴۰۴ نیز با موافقت دولت مصوبه ۱۴۰۲ تمدید شد و موضوعاتی که مانع ثبت سفارش شده بود از جمله محدودیت سقف سفارش برای هر شرکت برداشته شد و این اقدام سرعت بیشتری گرفت؛ به طوری که در چند روز اخیر حدود ۶۰۰ دستگاه ثبت سفارش نهایی گرفته و برای خرید و ورود رفته است.

جای خالی ۶۰۰۰ اتوبوس در پایانه‌های برون‌شهری

وزیر راه و شهرسازی هم اخیرا اعلام کرده که ۱۳۰۰ اتوبوس داخلی سفارش دادیم ‌و تا پایان سال بعد این تعداد اتوبوس را تحویل خواهیم گرفت و این ناوگان ماه به ماه به شبکه حمل و نقلی کشور اضافه خواهد شد. همچنین در دولت مصوبه واردات ۲۰۰۰ دستگاه اتوبوس را دریافت کردیم. اگرچه هنوز با شرایط ایده‌آل فاصله داریم اما با مصوبات و هماهنگی‌های بعدی این تعداد را بیشتر خواهیم کرد.