خودروسازی در دو قاب «برجامی»

خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷، نقطه پایان این همکاری‌‌‌ها بود و بار دیگر چرخ توسعه خودروسازی به عقب برگشت. در این بازه سه‌‌‌ساله، خودروسازان داخلی با برندهای معتبری چون پژو، رنو و سیتروئن قراردادهای بلندمدتی امضا کردند که می‌توانست مسیر صنعت را متحول کند. برنامه‌‌‌ریزی برای تولید محصولات مدرن، ارتقاء استانداردهای ایمنی و زیست‌‌‌محیطی و حتی صادرات مشترک از مهم‌ترین بندهای این قراردادها بود. اما با آغاز دور جدید تحریم‌ها، تمامی این همکاری‌‌‌ها به حالت تعلیق درآمد و بسیاری از پروژه‌‌‌ها نیمه‌‌‌تمام باقی ماند. خروج شرکای خارجی نه‌‌‌تنها انتقال دانش فنی را متوقف کرد، بلکه بار دیگر صنعت را به سمت مونتاژکاری و تولید مدل‌‌‌های قدیمی سوق داد؛ موضوعی که وابستگی ساختاری صنعت خودرو به سرمایه و فناوری خارجی را به‌‌‌وضوح نشان داد. تجربه برجام اثبات کرد که بدون اتصال به زنجیره جهانی، توسعه پایدار در صنعت خودرو تنها یک شعار است.

همان‌طور که عنوان شد، تجربه برجام برای صنعت خودرو تجربه‌‌‌ای مثال‌‌‌زدنی و قابل‌‌‌تامل است. به همین مناسبت و در آستانه سالگرد امضای این توافق تاریخی، مروری بر رویدادها و تحولات صنعت خودرو در دوره برجام خواهیم داشت تا ارزیابی دقیقی از فرصت‌‌‌های به دست آمده و تهدیدهای از دست‌‌‌رفته ارائه شود.در این گزارش به قراردادهای بین‌المللی امضا شده، پروژه‌‌‌های مشترک آغاز شده، میزان تولید و واردات خودرو، و همچنین واکنش صنعت به خروج شرکای خارجی پرداخته‌‌‌ایم. هدف آن است که روشن شود صنعت خودرو چگونه از فضای گشایش بین‌المللی بهره گرفت و چگونه در نبود آن دوباره به انزوا بازگشت.برای شرح آنچه در دوران طلایی صنعت خودرو اتفاق افتاد، باید کمی به عقب برگشت و به دوره قبل از امضای برجام، نگاهی مقایسه‌‌‌ای انداخت.

لغو تحریم‌ها با امضای برنامه جامع اقدام مشترک در وین اتریش و در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴، دری تازه به روی صنعت خودروی ایران گشود و چشم‌‌‌انداز پیش روی آن را به‌طور چشمگیری تغییر داد. چشم‌‌‌اندازی که نشان از بهبود تعامل با اقتصاد جهانی داشت، باعث شد تا توجه غول‌‌‌های خودروسازی به بازار خودروی ایران جلب شود. بازیگران بزرگ اروپایی به‌‌‌ویژه گروه پی اس ای یا همان پژو –سیتروئن و رنو در کنار سایر تولیدکنندگان جهانی مثل فولکس واگن، بنز و هیوندای سر از بازار ایران درآوردند و یا حضور خود را پررنگ‌‌‌تر از قبل کردند. همکاری‌‌‌هایی که در قالب امضای برجام در بازار خودروی ایران شکل گرفته بودند، تنها محدود به فروش خودرو نمی‌شدند، بلکه به صورت سرمایه‌‌‌گذاری مشترک (جوینت ونچر؛ یکی از پرکاربردترین قراردادهای بین‌المللی در حوزه تجارت است که در آن طرفین برای ایجاد شرکت جدید و تقسیم سود، زیان و هزینه توافق می‌‌‌کنند) یا سرمایه‌‌‌گذاری مستقیم در کارخانجات و خطوط تولید و حتی برای تامین قطعات کلید خورد.همکاری‌‌‌های جدیدی که شکل گرفت، نوید انتقال فناوری مدرن، شیوه‌‌‌های مدیریتی نوآورانه و استفاده از تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران را می‌‌‌داد.