خودکفایی در عرضه برنج ؟

برنج، این دانه سفید و ساده در سبد غذایی خانوارهای ایرانی، به‌عنوان یکی از اقلام اصلی، بخش قابل‌توجهی از کالری روزانه را تأمین می‌کند و در بسیاری از مناطق، به‌ویژه شمال ایران، با هویت فرهنگی و اجتماعی مردم گره خورده است.

خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها در سال‌های اخیر، تولید برنج در ایران را به شدت تحت فشار قرار داده است. ایران، به‌ویژه در استان‌های شمالی مثل گیلان و مازندران، به آب فراوان برای کشت برنج وابسته است، اما تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی، این محصول استراتژیک را تهدید می‌کند. شالیزارهای برنج به آب زیادی نیاز دارند و روش‌های سنتی کشت، مانند غرقابی، مصرف آب را به شدت بالا می‌برند. وقتی بارندگی‌ها کم می‌شود و سطح آب‌های زیرزمینی افت می‌کند، کشاورزان با کمبود آب مواجه می‌شوند و در نتیجه، سطح زیر کشت برنج کاهش می‌یابد. این کاهش نه‌تنها تولید داخلی را کم می‌کند، بلکه قیمت برنج را در بازار بالا می‌برد و فشار اقتصادی را به‌ویژه بر اقشار کم‌درآمد افزایش می‌دهد. برای مثال، در سال‌های اخیر، گزارش‌ها نشان داده‌اند که در برخی مناطق، سطح زیر کشت برنج تا ۲۰ درصد کاهش یافته و این موضوع، وابستگی به واردات برنج را بیشتر کرده است.

این چالش‌ها تنها به خشکسالی محدود نمی‌شود. تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین و الگوهای نامنظم بارندگی، پیش‌بینی‌پذیری کشت را سخت‌تر کرده‌اند. از سوی دیگر، فرسایش خاک و استفاده بیش‌ازحد از کودهای شیمیایی در شالیزارها، کیفیت خاک را در درازمدت تهدید می‌کند. این مسائل، همراه با هزینه‌های بالای تولید و رقابت با برنج‌های وارداتی ارزان‌تر، کشاورزان را در موقعیت دشواری قرار داده است. بسیاری از شالی‌کاران، به‌ویژه در مناطق شمالی، با کاهش سودآوری مواجه شده‌اند و برخی حتی به فکر تغییر کاربری زمین‌هایشان افتاده‌اند، که این خود می‌تواند به کاهش تولید داخلی و از بین رفتن بخشی از هویت کشاورزی منطقه منجر شود.

با این حال، راه‌هایی برای مقابله با این مشکلات وجود دارد. استفاده از روش‌های نوین کشاورزی، مثل کشت برنج به‌صورت خشکه‌کاری یا استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، می‌تواند مصرف آب را بهینه کند. همچنین، معرفی ارقام مقاوم‌تر به کم‌آبی و آموزش کشاورزان برای مدیریت بهتر منابع، می‌تواند به حفظ تولید کمک کند. از منظر سیاست‌گذاری، حمایت از کشاورزان از طریق یارانه‌های هدفمند، بهبود زیرساخت‌های آبیاری و سرمایه‌گذاری در تحقیقات کشاورزی برای توسعه ارقام پربازده، ضروری به نظر می‌رسد. علاوه بر این، آگاهی‌بخشی به مصرف‌کنندگان درباره ارزش برنج ایرانی و تشویق به خرید محصولات داخلی می‌تواند به حفظ این محصول در سبد غذایی و فرهنگ ایرانی کمک کند.

برنج در ایران چیزی فراتر از یک محصول کشاورزی است؛ بخشی از هویت و تاریخ یک ملت است. اما برای حفظ این جایگاه، باید با چالش‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی مقابله کرد. اگر این دانه سفید قرار است همچنان بر سفره‌های ایرانی بدرخشد، نیاز به اقداماتی عاجل و هماهنگ بین دولت، کشاورزان و جامعه وجود دارد تا هم تولید پایدار بماند و هم این میراث فرهنگی حفظ شود.

غلامرضا گل‌محمدی، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اقدامات این سازمان در راستای بهره‌وری بیشتر در کشت برنج و استفاده از ارقام کم‌آب‌بر، اظهار کرد: در حوزه برنج، چند اقدام مهم انجام شده است. نخست اینکه چند روز پیش، وزیر جهاد کشاورزی با ستاد اجرایی فرمان امام، طرحی تحت عنوان «جهش تولید در برنج» را امضا کرد؛ مشابه طرح جهش تولید گندم.

وی ادامه داد: در کنار این طرح، واردات ارقام پُرمحصول و مقاوم به خشکی نیز در دستور کار قرار گرفته است. در سفر اخیرم به چین، به دنبال این بودیم که بتوانیم ارقام مقاوم به خشکی را از آن کشور که عمدتاً کشت دیم دارد، وارد کنیم.

گل‌محمدی با تأکید بر اهمیت اصلاح الگوی مصرف برنج در کشور گفت: به نظر من این تنها بخشی از کار است. بخش دوم نیازمند مشارکت همه‌جانبه است؛ از جمله وزارت بهداشت در حوزه سلامت و فرهنگ مصرف و همچنین رسانه‌های مجازی در حوزه فرهنگ‌سازی. واقعاً میزان دورریز برنج ما قابل توجه است.

وی افزود: لازم است فرهنگ مصرف بهینه برنج در کشور نهادینه شود. در بسیاری از کشورهای دنیا مصرف روزانه برنج الزام نیست، اما در کشور ما گاه تصور می‌شود اگر یک روز برنج مصرف نکنیم، جای خالی بزرگی وجود دارد. به همین دلیل باید با مشارکت سازمان انرژی اتمی و سایر نهادها برای کاهش ضایعات تلاش کنیم.

گل‌محمدی در پایان ابراز امیدواری کرد: با این اقدامات، در بازه‌ای چهار ساله می‌توانیم به ۹۰ درصد خودکفایی در تولید برنج دست یابیم.